Φουκώ: Ο φαύλος Α' ΠΡΟΣΩΠΟ ηγέτης

Α' ΠΡΟΣΩΠΟ Η μεγιστοποίηση των συνεπειών της εξουσίας μέσα από την απαξίωση εκείνου που τις παράγει δεν είναι ένα ατύχημα στην ιστορία της εξουσίας, μια αποτυχία της μηχανικής της, αντιθέτως, είναι ένα από τα γρανάζια που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα των μηχανισμών της εξουσίας.

Η πολιτική εξουσία, σε κάποιες κοινωνίες και σε κάθε περίπτωση στη δική μας, έδωσε στον εαυτό της τη δυνατότητα να μεταδίδει τις συνέπειές της, μέσω της εμφανούς απαξίωσής της ως γελοίας. Βροντερό παράδειγμα αυτής της γκροτέσκας μηχανικής είναι η θεατρική απαξίωση στο πρόσωπο του αυτοκράτορα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Απαξίωση που κάνει εκείνον που κρατάει στα χέρια του τη majestas, να είναι στο πρόσωπο, στην προσωπικότητά του, στο παρουσιαστικό του, στην αμφίεσή του, στις χειρονομίες του, στο σώμα, στη σεξουαλικότητά του, γενικά στον τρόπο ύπαρξής του, ένα πρόσωπο φαύλο, γελοίο. Το γρανάζι της γκροτέσκας εξουσίας, της «φαύλης κυριαρχίας» από το Νέρωνα ως τον Ηλιογάβαλο, βρισκόταν διαρκώς στην υπηρεσία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Το γκροτέσκο είναι μια από τις θεμελιώδεις μεθόδους της αυθαίρετης κυριαρχίας και μέθοδος συμφυής με την γραφειοκρατία: το να περνάει η διοικητική μηχανή από έναν υπάλληλο ηλίθιο, ασήμαντο, μηδαμινό, με πιτυρίδα, γελοίο, ήταν από τον 19ο αιώνα ένα από τα θεμέλια χαρακτηριστικά των δυτικών γραφειοκρατιών.
 

Η εξουσία έδινε για τον εαυτό της την εικόνα ότι πήγαζε από κάποιον που ήταν μεταμφιεσμένος θεατρικά, από κάποιον σκιαγραφημένο σαν κλόουν, σαν παλιάτσο  

Το διοικητικό γκροτέσκο δεν ήταν ένα είδος ενορατικής σύλληψης της διοίκησης του Μπαλζάκ, του Ντοστογιέφσκι ή του Κάφκα, αλλά μια δυνατότητα που η γραφειοκρατία έδωσε στον εαυτό της, όπως αναπόσπαστο στοιχείο της λειτουργίας της αυτοκρατορικής εξουσίας στη Ρώμη ήταν το να βρίσκεται στα χέρια κάποιου θεατρίνου.

Και αυτό θα μπορούσαμε να πούμε και για τη ναζιστική μηχανική της εξουσίας, το γκροτέσκο του Μουσολίνι ήταν τέλεια εγγεγραμμένο στην φασιστική μηχανική. Η εξουσία έδινε για τον εαυτό της την εικόνα ότι πήγαζε από κάποιον που ήταν μεταμφιεσμένος θεατρικά, από κάποιον σκιαγραφημένο σαν κλόουν, σαν παλιάτσο.

Οι εθνολόγοι-και σκέφτομαι τις πολύ ωραίες αναλύσεις που δημοσίευσε ο Clastres - εντόπισαν αυτό το φαινόμενο, όπου αυτός στον οποίο δίνεται η εξουσία γελοιοποιείται, περιφρονείται, εξευτελίζεται μέσα από μια σειρά εθίμων και τελετών. Πρόκειται άραγε στις «πρωτόγονες» κοινωνίες για ένα τελετουργικό που σκοπό έχει να περιορίσει τις συνέπειες της εξουσίας; Ίσως. Αλλά, θα έλεγα ότι, αν πράγματι συναντούμε αυτές τις τελετουργίες και στις δικές μας κοινωνίες επιτελούν πέρα για πέρα διαφορετική λειτουργία.
 

Αυτό το πρόβλημα της φαυλότητας της κυριαρχίας, του ανάξιου ηγεμόνα είναι και το πρόβλημα του Σαίξπηρ  

Όταν η εξουσία καταδεικνύεται ως αχρεία, φαύλη, γελοία δεν νομίζω ότι ο σκοπός είναι να περιορισθούν οι συνέπειές της και να αφαιρεθεί μαγικά το στέμμα από αυτόν στον οποίο δόθηκε. Μου φαίνεται, αντιθέτως, ότι ο σκοπός είναι να καταδειχθεί ότι η εξουσία είναι αναγκαία και αναπόφευκτη, ότι μπορεί να λειτουργήσει με όλη της τη αυστηρότητα και στο αποκορύφωμα της βίας της ορθολογικότητάς της, ακόμα και όταν βρίσκεται στα χέρια ενός ηλιθίου. Αυτό το πρόβλημα της φαυλότητας της κυριαρχίας, του ανάξιου ηγεμόνα είναι και το πρόβλημα του Σαίξπηρ και ολόκληρη η σειρά των βασιλικών τραγωδιών θέτει ακριβώς αυτό το πρόβλημα.

Ο πελώριος ρόλος του φαύλου ηγέτη από την εποχή του Νέρωνα-τη πρώτη μεγάλη μορφή του φαύλου ηγεμόνα-μέχρι τον ανθρωπάκο με τα τρεμάμενα χέρια, ο οποίος, στο βάθος του μπούνκερ του, στεφανωμένος σαράντα εκατομμύρια νεκρούς, ζητούσε μονάχα δύο πράγματα: όλα εκτός από αυτόν να καταστραφούν και να του φέρνουν τούρτες σοκολάτα μέχρι να σκάσει.


Απόσπασμα από το βιβλίο του Μισέλ Φουκώ «Οι μη κανονικοί», σε μετάφραση του Σωτήρη Σιαμανδούρα και επιμέλεια του Σταύρου Ζουμπουλάκη, εκδ.: Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Ο Μισέλ Φουκώ (15 Οκτωβρίου 1926 - 25 Ιουνίου 1984) ήταν Γάλλος φιλόσοφος, ψυχοπαθολόγος, στρουκτουραλιστής και μεταμοντερνιστής. Έγινε γνωστός από τις μελέτες που έκανε σχετικά με τις έννοιες και τους κώδικες, όπως οι «αρχές του αποκλεισμού», μέσω των οποίων λειτουργούν και αυτοκαθορίζονται οι κοινωνίες, ενώ θεωρείται ένας από τους κυριότερους στοχαστές του Μάη του '68, αν και ο ίδιος ποτέ δεν αποδέχθηκε κάποια σύνδεση με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα τότε. Στο συγγραφικό του έργο, ασχολήθηκε, κυρίως, με τη φυλακή, την τιμωρία, την αστυνομία, τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, τη φροντίδα των πνευματικά ασθενών και τις διακρίσεις μεταξύ αυτών και των εμφρόνων. Διατύπωσε τη θεωρία πως ο άνθρωπος δεν είναι το αυτονόητο επίκεντρο και αντικείμενο της επιστήμης, παρά μια σχετικά πρόσφατη επινόηση προορισμένη να εξαφανιστεί στο προσεχές μέλλον. Υποστήριξε ότι ότι ο λόγος δεν είναι απλή αναπαράσταση της επιθυμίας ή της εξουσίας, αλλά αυτό για το οποίο και μέσω του οποίου αγωνίζεται κανείς, δηλαδή η εξουσία που διεκδικεί για να ιδιοποιηθεί. Σχετικά με τη σεξουαλικότητα του ατόμου, διατύπωσε την άποψη ότι αυτή αποτελεί την κεντρική στρατηγική με την οποία ο μέσος Ευρωπαίος ή Αμερικανός αστός συνηθίζει να αυτοκαθορίζεται και να οριοθετεί την ταυτότητά του. Ακόμα, προέβλεψε έναν μελλοντικό κόσμο, στον οποίο οι άνθρωποι θα αποκτούσαν όλο και περισσότερες εμμονές με το σεξ, το οποίο θα έπαιζε τον πρωταρχικό ρόλο στην ύπαρξή τους.


Διαβάστε επίσης:
Φουκώ: Πρόσφυγες στην Ευρώπη
Το «μαύρο» που κρύβουμε μέσα μας
Το δικαίωμα να ζεις ειρηνικά

εμφάνιση σχολίων