Στην εξέλιξή μας προς τη συναισθηματική απελευθέρωση, περνάμε συνήθως από τρία στάδια ως προς τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους άλλους.
Πρώτο στάδιο: Σε αυτό το στάδιο, το οποίο ονομάζω συναισθηματική σκλαβιά, θεωρούμε τους εαυτούς μας υπεύθυνους για τα συναισθήματα των άλλων. Πιστεύουμε ότι πρέπει συνεχώς να προσπαθούμε να τους κάνουμε όλους ευτυχισμένους. Αν δεν φαίνονται ευτυχισμένοι, νιώθουμε υπεύθυνοι και υποχρεωμένοι να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Αυτό μπορεί εύκολα να μας οδηγήσει να βλέπουμε ακόμα και τους κοντινούς μας ανθρώπους ως βάρος. Το να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα συναισθήματα των άλλων έχει πολύ συχνά καταστροφικές συνέπειες και στις συντροφικές σχέσεις. Ακούω μονίμως διάφορες εκδοχές του εξής θέματος: «Φοβάμαι πολύ να μπω σε μια σχέση. Κάθε φορά που βλέπω τον/ τη σύντροφό μου να πονάει ή να έχει ανάγκη από κάτι, πελαγώνω. Νιώθω σαν να είμαι στη φυλακή, σαν να πνίγομαι και θέλω να βγω από τη σχέση όσο πιο γρήγορα μπορώ». Αυτή η αντίδραση είναι κάτι κοινό σε όσους βιώνουν την αγάπη ως την άρνηση των δικών τους αναγκών προκειμένου να φροντίσουν τις ανάγκες των συντρόφων τους. Οι πρώτες μέρες μιας σχέσης χαρακτηρίζονται συνήθως από χαρά και αμοιβαίο ενδιαφέρον από την πλευρά των συντρόφων, καθώς και από μια αίσθηση ελευθερίας. Η σχέση είναι συναρπαστική, αυθόρμητη, υπέροχη. Ωστόσο, καθώς η σχέση γίνεται «σοβαρή», υπάρχει περίπτωση ο ένας σύντροφος να αρχίσει να αναλαμβάνει την ευθύνη για τα συναισθήματα του άλλου.
Αν ήμουν ένας σύντροφος που είχε συνείδηση αυτού που κάνει, θα μπορούσα να το περιγράψω ως εξής: «Δεν μπορώ να το αντέξω όταν χάνομαι μέσα στις σχέσεις. Όταν βλέπω τον πόνο της συντρόφου μου, χάνω τον εαυτό μου και μετά απλά πρέπει να απελευθερωθώ». Ωστόσο, αν δεν έχω φτάσει σε αυτό το επίπεδο συνειδητότητας, είναι πιθανό να κατηγορήσω τη σύντροφό μου για την επιδείνωση της σχέσης. Έτσι, μπορεί να πω: «Η σύντροφός μου είναι προσκολλημένη και εξαρτημένη από εμένα, και αυτό προκαλεί ένταση και πίεση στη σχέση». Σε αυτή την περίπτωση η σύντροφός μου καλά θα κάνει να απορρίψει την ιδέα ότι οι ανάγκες της είναι λανθασμένες. Αποδεχόμενη αυτή την κατηγορία, θα κάνει τα πράγματα χειρότερα. Αντιθέτως, θα μπορούσε να διαχειριστεί τον πόνο της συναισθηματικής σκλαβιάς μου αν ανταποκρινόταν με ενσυναίσθηση: «Μου φαίνεται ότι έχεις πανικοβληθεί. Είναι δύσκολο για σένα να κρατήσεις το νοιάξιμο και την αγάπη που είχαμε χωρίς να τα μετατρέψεις σε ευθύνη, καθήκον, υποχρέωση… Νομίζεις ότι χάνεις την ελευθερία σου επειδή πιστεύεις ότι πρέπει διαρκώς να φροντίζεις εμένα». Από την άλλη, αν, αντί να ανταποκριθεί με ενσυναίσθηση, επιλέξει να πει: «Αισθάνεσαι πίεση επειδή απαιτώ πάρα πολλά από εσένα;» τότε και οι δυο μας μάλλον θα παραμείνουμε κολλημένοι στη συναισθηματική σκλαβιά, επιβαρύνοντας τη σχέση ακόμη περισσότερο.
«Είναι δύσκολο για σένα να κρατήσεις το νοιάξιμο και την αγάπη που είχαμε χωρίς να τα μετατρέψεις σε ευθύνη, καθήκον, υποχρέωση…»
Δεύτερο στάδιο: Σε αυτό το στάδιο συνειδητοποιούμε ότι μας κοστίζει πάρα πολύ να αναλαμβάνουμε την ευθύνη για τα συναισθήματα των άλλων και να προσπαθούμε να τα «χρεωθούμε». Ίσως θυμώσουμε όταν συνειδητοποιήσουμε πως η ζωή μας περνά και εμείς ανταποκρινόμαστε τόσο λίγο στο κάλεσμα της ψυχής μας. Αυτό το στάδιο το ονομάζω, χαριτολογώντας, άγαρμπο στάδιο, διότι σε αυτό έχουμε την τάση να κάνουμε άγαρμπα σχόλια όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε τον πόνο κάποιου άλλου: «Αυτό είναι δικό σου πρόβλημα! Δεν είμαι εγώ υπεύθυνος για τα δικά σου συναισθήματα!». Αναγνωρίζουμε ξεκάθαρα αυτό για το οποίο δεν φέρουμε ευθύνη, αλλά ακόμη δεν έχουμε μάθει να λειτουργούμε υπεύθυνα απέναντι στους άλλους, με τρόπο που δεν τους σκλαβώνει συναισθηματικά.
Βγαίνοντας από το στάδιο της συναισθηματικής σκλαβιάς, ίσως συνεχίσουμε να φέρουμε απομεινάρια φόβου και ενοχής για τις ανάγκες μας. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι καταλήγουμε να εκφράζουμε αυτές τις ανάγκες με τρόπο που ακούγεται άκαμπτος και ανένδοτος στα αυτιά των άλλων. Για παράδειγμα, στο διάλειμμα ενός εργαστηρίου μια κοπέλα μού είπε με ευγνωμοσύνη ότι συνειδητοποίησε την προσωπική της συναισθηματική σκλαβιά. Λίγο αργότερα πρότεινα μια συγκεκριμένη δραστηριότητα στην ομάδα. Η ίδια κοπέλα τότε δήλωσε με δυναμισμό: «Θα προτιμούσα να κάνω κάτι άλλο». Μου φάνηκε ότι εξασκούσε το πρωτόγνωρο δικαίωμά της να εκφράζει τις ανάγκες της, ακόμη και αν αυτές βρίσκονται σε αντίθεση με τις ανάγκες των άλλων.
Για να την ενθαρρύνω να το ξεκαθαρίσει, ρώτησα: «Θέλεις να κάνεις κάτι άλλο, ακόμη κι αν αυτό συγκρούεται με τις δικές μου ανάγκες;». Αφού σκέφτηκε για μια στιγμή, τραύλισε: «Ναι… εεε… θέλω να πω, όχι». Η σύγχυσή της μαρτυρεί πως στο «άγαρμπο στάδιο» δεν έχουμε ακόμη καταλάβει ότι η συναισθηματική απελευθέρωση περιλαμβάνει πολλά περισσότερα από μια απλή διεκδίκηση των αναγκών μας. Θυμάμαι ένα γεγονός από την εποχή που η κόρη μου η Μάρλα περνούσε στη συναισθηματική της απελευθέρωση. Πάντα ήταν το «τέλειο κοριτσάκι», που αρνιόταν τις δικές της ανάγκες για να συμμορφωθεί με τις ανάγκες των άλλων. Διαπίστωσα ότι καταπίεζε τις δικές της επιθυμίες για να ευχαριστεί τους άλλους, οπότε της είπα ότι θα μου άρεσε αν την έβλεπα να εκφράζει τις δικές της ανάγκες πιο συχνά. Όταν πρωτοσυζητήσαμε αυτό το θέμα, η Μάρλα έβαλε τα κλάματα. «Μα, μπαμπά, δεν θέλω να απογοητεύσω κανέναν!» διαμαρτυρήθηκε με απόγνωση. Προσπάθησα να εξηγήσω στη Μάρλα ότι η ειλικρίνειά της θα ήταν πιο μεγάλο δώρο για τους άλλους από το να ενδίδει για να αποφύγει την αναστάτωσή τους. Επίσης, της έδειξα τρόπους να ακούει με ενσυναίσθηση τους ανθρώπους όταν αναστατώνονται, χωρίς να παίρνει την ευθύνη για τα συναισθήματά τους.
Σύντομα είδα ότι η κόρη μου άρχισε να εκφράζει τις ανάγκες της πιο ανοιχτά. Κάποια μέρα ο διευθυντής του σχολείου μού τηλεφώνησε εμφανώς ενοχλημένος από κάποιον διάλογο που είχε με τη Μάρλα, η οποία είχε πάει στο σχολείο φορώντας φόρμα. «Μάρλα» της είπε «οι κοπέλες δεν ντύνονται έτσι». Η Μάρλα τού απάντησε: «Άι παράτα μας!». Αυτό το γεγονός χρειαζόταν να το γιορτάσουμε: Η Μάρλα αποφοίτησε από τη συναισθηματική σκλαβιά και μπήκε στο άγαρμπο στάδιο! Μάθαινε να εκφράζει τις ανάγκες της και να ρισκάρει να αντιμετωπίσει τη δυσαρέσκεια των άλλων. Οπωσδήποτε δεν ήξερε ακόμα να διεκδικεί τις ανάγκες της με ηρεμία και σεβασμό προς τις ανάγκες των άλλων, αλλά ήμουν σίγουρος ότι αυτό θα ερχόταν με τον καιρό.
Τρίτο στάδιο: Στο τρίτο στάδιο, τη συναισθηματική απελευθέρωση, ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες των άλλων από συμπόνια και όχι από φόβο, ενοχή ή ντροπή. Οι πράξεις μας ικανοποιούν τόσο εμάς όσο και τους αποδέκτες των προσπαθειών μας. Αναλαμβάνουμε πλήρως την ευθύνη για τις προθέσεις και τις πράξεις μας, αλλά όχι για τα συναισθήματα των άλλων. Σε αυτό το στάδιο συνειδητοποιούμε ότι ποτέ δεν μπορούμε να καλύψουμε τις δικές μας ανάγκες εις βάρος των άλλων. Στο στάδιο της συναισθηματικής απελευθέρωσης δηλώνουμε ξεκάθαρα αυτό που έχουμε ανάγκη με τρόπο που δείχνει ότι μας ενδιαφέρει εξίσου και η κάλυψη των αναγκών των άλλων. Η Μη Βίαιη Επικοινωνία μάς στηρίζει να σχετιζόμαστε με τους άλλους σε αυτό το επίπεδο.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Μη βίαιη επικοινωνία» του Marshall B.Rosenberg, Phd, εκδόσεις KeyBooks. Ο Marshall Rosenberg γεννήθηκε στο Οχάιο των ΗΠΑ. Σε ηλικία επτά ετών µετακόµισε µε την οικογένειά του στο Ντιτρόιτ του Μίσιγκαν. Την ίδια εβδοµάδα της έλευσής του στο Ντιτρόιτ ξέσπασαν άγρια επεισόδια ανάµεσα σε λευκούς και µαύρους µε συνέπεια να χάσουν τη ζωή τους πάρα πολλοί άνθρωποι. Σύµφωνα µε τον ίδιο τον Marshall, εκείνα τα γεγονότα ήταν που πυροδότησαν για πρώτη φορά την επιθυµία του να µελετήσει το φαινόµενο της βίας και τους τρόπους αντιµετώπισής της. Πιστός σε αυτό τον σκοπό σπούδασε ψυχολογία και το 1961 ανακηρύχτηκε διδάκτορας κλινικής ψυχολογίας από το πανεπιστήµιο του Ουισκόνσιν. Σύντοµα διαπίστωσε ότι χρειαζόταν έναν διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της ψυχολογίας από αυτόν που διδάχτηκε στο πανεπιστήµιο. Αναζήτησε αυτό τον διαφορετικό τρόπο στη συνεργασία του µε πολιτικούς ακτιβιστές, σχολεία, µαθητές και καθηγητές, φοιτητές και κολέγια, επαγγελµατίες ψυχικής υγείας, φυλακισµένους και δεσµοφύλακες, ανθρώπους και φυλές από 60 διαφορετικές χώρες. Ο καρπός της πολύχρονης εργασίας του είναι η Μη Βίαιη Επικοινωνία. Πέθανε στο Νέο Μεξικό των ΗΠΑ, στις 7.2.2015.
Ακολουθήστε μας στο Instagram και στο Facebook για να βλέπετε τα άρθρα που σας ενδιαφέρουν