Οριγκάμι: Η αρχαία ΚΟΣΜΟΣ Ιαπωνική τέχνη που έχει γίνει pop

ΚΟΣΜΟΣ

Εδώ και αιώνες, οι πολιτισμοί έχουν βρει δημιουργικούς τρόπους να προσεγγίσουν, να υιοθετήσουν και να προσαρμόσουν καλλιτεχνικά την τέχνη του χαρτιού. Μια πρακτική είναι το κορεάτικο Hanji ή το papier–mâché, μια τέχνη με γαλλικό όνομα αλλά με καταγωγή από την αρχαία Κίνα. Όλες οι τεχνικές διαθέτουν πολύχρωμες ιστορίες που διατρέχουν πολιτισμούς, χώρες και ηπείρους. Μία από τις πιο δημοφιλείς πρακτικές σε όλο τον κόσμο, είναι το οριγκάμι, η τέχνη του διπλώματος χαρτιού. Αν και συνδέεται στενότερα με την Ιαπωνία, το οριγκάμι έχει ρίζες επίσης στην Κίνα και την Ευρώπη. Πώς κάθε πολιτισμός συνέβαλε στη διαμόρφωση αυτής της όμορφης και αγαπητής μορφής τέχνης;

Τι είναι το Οριγκάμι; Η λέξη προέρχεται από τις ιαπωνικές λέξεις ori («δίπλωμα») και kami («χαρτί»). Η παραδοσιακή τεχνική του οριγκάμι βασίζεται στο δίπλωμα ενός μόνο τετράγωνου φύλλου χαρτιού (συχνά με τη μία πλευρά χρωματισμένη) σε ένα γλυπτό, χωρίς κόψιμο, κόλλημα, ταινία ή ακόμα και σημάδια. Δημιουργοί από διάφορες χώρες συνέβαλαν στη διαμόρφωση του οριγκάμι όπως το γνωρίζουμε σήμερα.

Κίνα: Το χαρτί εφευρέθηκε στην Κίνα γύρω στο 105 μ.Χ., και το δίπλωμα χαρτιού —ή zhezhi— πιθανότατα εμφανίστηκε λίγο αργότερα. Μέχρι το 900 μ.Χ., τα χάρτινα yuanbao, δηλαδή «χρυσά νομίσματα», είχαν γίνει βασικό στοιχείο των παραδοσιακών κινεζικών τελετών κηδείας. Αυτά τα εφήμερα διακοσμητικά δημιουργούνταν με προσεκτικό δίπλωμα χρυσού ή κίτρινου χαρτιού σε σχήμα νομίσματος, με σκοπό να καούν στο τέλος της τελετής ως προσφορά. Με τον καιρό, το δίπλωμα χαρτιού έγινε κοινή πρακτική. Αν και μοιάζει με το ιαπωνικό οριγκάμι, η πιο σύγχρονη κινεζική εκδοχή του επικεντρώνεται κυρίως στην αναπαράσταση άψυχων αντικειμένων, όπως βάρκες και κουτιά.

Ιαπωνία: Το χαρτί εισήχθη στην Ιαπωνία τον 6ο αιώνα. Εκείνη την εποχή, το δίπλωμα χαρτιού εμφανίστηκε ως τελετουργική πρακτική του Σίντο. Μόνο κατά την περίοδο Έντο (1603–1868) το οριγκάμι άρχισε να θεωρείται ψυχαγωγική δραστηριότητα και μορφή τέχνης. Όπως και οι ιαπωνικές ξυλογραφίες —μια άλλη τέχνη που άνθισε την ίδια εποχή— έτσι και τα έργα οριγκάμι συχνά απεικόνιζαν λουλούδια, πουλιά και άλλα μοτίβα εμπνευσμένα από τη φύση. Αυτά τα θέματα παραμένουν κυρίαρχα και στο σύγχρονο οριγκάμι, το οποίο διατηρεί την πίστη στην ιαπωνική παράδοση με μία μόνο διαφορά: αρχικά, οι καλλιτέχνες μπορούσαν να κόβουν το χαρτί στρατηγικά (kirigami). Σήμερα, ωστόσο, το «αληθινό» οριγκάμι δημιουργείται αποκλειστικά μέσω διπλωμάτων — ένα χαρακτηριστικό που οι Ιάπωνες υιοθέτησαν από την Ευρώπη. Σήμερα το kirigami, προσφέρει μεγαλύτερη δημιουργική ελευθερία, καθώς επιτρέπει στους καλλιτέχνες να κόβουν, ψαλιδίζουν και διαμορφώνουν το χαρτί τους όπως επιθυμούν.

Το orizuru  είναι το κλασικό ιαπωνικό σχέδιο που αναπαριστά τον χάρτινο γερανό. Ο καλλιτέχνης Isoda Koryūsai στον πίνακά του «Παιδιά φτιάχνουν έναν γερανό», που δημιουργήθηκε το 1773, καταγράφει το έθιμο. Στην ιαπωνική κουλτούρα, ο γερανός συμβολίζει καλή τύχη, μακροζωία και ειρήνη. Το σύμβολο έγινε ιδιαίτερα γνωστό στη δύση, με την ιστορία της Sadako Sasaki, μιας επιζώσας του βομβαρδισμού της Χιροσίμα, η οποία πίστευε ότι αν διπλώσει χίλιους χάρτινους γερανούς (senbazuru) θα έχει ανάρρωση. Άλλωστε στο Παιδικό Μνημείο Ειρήνης της Χιροσίμα, πολλοί άνθρωποι αφήνουν χάρτινους γερανούς εις μνήμην.

Ευρώπη: Στην Ευρώπη, το δίπλωμα χαρτιού θεωρείται ότι εξελίχθηκε από την τέχνη του διπλώματος πετσέτας, μια πρακτική που έγινε δημοφιλής τον 17ο αιώνα. Όπως και το ιαπωνικό οριγκάμι, το δίπλωμα πετσέτας περιλάμβανε διάφορες τεχνικές και μεθόδους που οδηγούσαν στη δημιουργία αφηρημένων ή ρεαλιστικών σχημάτων. Σταδιακά, το ενδιαφέρον για το δίπλωμα μεταφέρθηκε πέρα από τα δείπνα και βρήκε θέση στα σχολεία — κυρίως στο καινοτόμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Friedrich Fröbel. Ως ιδρυτής των νηπιαγωγείων, ο Fröbel ενσωμάτωσε πολλές δραστηριότητες που βασίζονταν στο παιχνίδι και στη χειροτεχνία, ανάμεσά τους και το δίπλωμα χαρτιού.

Έτσι, τα παιδιά εξοικειώθηκαν με το οριγκάμι και η τέχνη αυτή διαδόθηκε και άνθισε σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο και ξαναγύρισε στην Ιαπωνία μέσω των νηπιαγωγείων που υιοθέτησαν την μέθοδο του Fröbel. Σήμερα πολλοί χρησιμοποιούν την τεχνική για να κατασκευάσουν διακοσμητικά, ή επεμβαίνουν σε διάφορα υλικά χρησιμοποιώντας την τεχνολογία των 3d printers.
 

εμφάνιση σχολίων