0
1
σχόλια
1090
λέξεις
Α' ΠΡΟΣΩΠΟ
Απόσπασμα από το βιβλίο Αλεξάντερ Κλαπ - Ο πόλεμος των σκουπιδιών, ανταποκρίσεις από τις παγκόσμιες χωματερές (εκδ. ΔΩΜΑ)
 
DOCTV.GR
16 Ιουλίου 2025

Πού πάνε τα σκουπίδια; Ποιες χώρες φορτώνονται τα απορρίμματα του δυτικού κόσμου; Ποιον δηλητηριάζουν οι πεταμένες ηλεκτρονικές συσκευές μας; Πώς χρησιμοποιούν οι πετρελαιοβιομηχανίες την ανακύκλωση ως δούρειο ίππο για να προωθήσουν την υπερπαραγωγή πλαστικού; Ο πόλεμος των σκουπιδιών μαίνεται σήμερα ανεξέλεγκτος.

Στο βιβλίο αυτό, καρπό επιτόπιας έρευνας σε πέντε ηπείρους —από την κεντρική Αμερική και την Αφρική στο Αιγαίο και την Ινδονησία—, ο Αλεξάντερ Κλαπ αναζητά τους τόπους και τους ανθρώπους που παραλαμβάνουν τελικά τα απορρίμματά μας: τοξικά απόβλητα, ηλεκτρονικά απόβλητα, παλιοσίδερα, πλαστικά. Συνομιλεί με εργάτες και πολιτικούς, με επιστήμονες και μεσίτες σκουπιδιών, με εφοπλιστές και ακτιβιστές, εξερευνώντας τον αφανή κόσμο της παγκόσμιας διακίνησης αποβλήτων και τα θηριώδη οικονομικά συμφέροντα που τον κυβερνούν.

Το πρώτο σας κινητό, το βίντεο που χαρίσατε όταν ήρθαν τα DVD, το DVD player που δωρίσατε σε μια φιλανθρωπική οργάνωση όταν εμφανίστηκαν τα Blu-ray, το Blu-ray player που δεν χρησιμοποιήσατε ποτέ, το φοιτητικό σας λάπτοπ που το πετάξατε επειδή είχε γεμίσει ιούς —όλα αυτά μπορεί κάλλιστα να έχουν περάσει από το Αγκμπογκμπλόσι, όπου κάποιος τα άνοιξε στα δύο με τη βαριοπούλα κι αφαίρεσε ό,τι πολύτιμο υπήρχε μέσα τους, στο τελευταίο σκέλος μιας διαδρομής (αλήθεια, τι απέγινε το παιδικό σας Game Boy;) η οποία μάλλον δεν σας απασχόλησε ποτέ.

Όποιος θέλει να δείξει την τραγική κατάσταση που επικρατεί στην Γκάνα εξαιτίας των δυτικών ηλεκτρονικών αποβλήτων, επιστρατεύει πάντοτε φωτογραφίες από το Αγκμπογκμπλόσι. Η πραγματικότητα όμως είναι πιο σύνθετη και, από κάποιες απόψεις, ακόμα πιο ζοφερή.

Διότι η Γκάνα δεν προοριζόταν για κάτι τέτοιο. Ποτέ δεν υπήρξε κάποιο σχέδιο μετατροπής της σε σκουπιδότοπο για τις ανεπιθύμητες συσκευές του υπόλοιπου πλανήτη. Και, σε αντίθεση με όσα λέγονται συχνά, καμία χώρα και καμία εταιρεία δεν έστειλε ποτέ εκεί χαλασμένα τηλέφωνα ή σπασμένες τηλεοράσεις στο πλαίσιο κάποιας συγκεκριμένης στρατηγικής. Όχι, τίποτε απ’ όλα αυτά δεν φτάνει στην Γκάνα ως δηλωμένο απόβλητο.

Οι ξένοι στέλνουν στο Αγκμπογκμπλόσι παλιές ηλεκτρονικές συσκευές οι οποίες, όπως ισχυρίζονται, εξακολουθούν να λειτουργούν. Συνεπώς ενεργούν όχι απλώς νόμιμα, αλλά και σύμφωνα με τις υποδείξεις παγκόσμιων φορέων όπως ο Παγ­κόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Όταν οι εταιρείες ανακύκλωσης ή οι μεσίτες αποβλήτων από χώρες σαν τον Καναδά ή τη Γερμανία στέλνουν εκατομμύρια χαλασμένα κινητά τηλέφωνα ή ανεμιστήρες οροφής στην Γκάνα, πιθανότατα δεν αντιλαμβάνονται ότι απλώς εξάγουν ρύπανση στη Δυτική Αφρική. Δεν αποκλείεται να πιστεύουν στ’ αλήθεια ότι προσφέρουν τα εργαλεία του διαφωτισμού και της προόδου σε μια φτωχή γωνιά της φτωχότερης ηπείρου της υφηλίου. (...)


Έξι μέρες τη βδομάδα ο Αουάλ πιάνει δουλειά κατά τις έξι το πρωί. Περνά τις πρώτες ώρες γυρίζοντας τους δρόμους του Αγκμπογκμπλόσι κι αναζητώντας κουβάρια από καλώδια και σύρματα σε μέγεθος τουλάχιστον μπάλας ποδοσφαίρου.

Ο Αουάλ δέχεται κλήσεις από διάφορους παλιατζήδες Κόνκομπα: στον τάδε σταθμό αποσυναρμολόγησης κινητών υπάρχουν μερικά κιλά καλώδιο προς παραλαβή· κάπου αλλού υπάρχει ένα καρότσι του σουπερμάρκετ γεμάτο καλώδια HDMI. Ο Αουάλ δίνει εντολή στους νεαρούς Φράφρα που έχει υπό τις εντολές του να σκορπιστούν στην παραγκούπολη και να τα φέρουν. Στη διάρκεια του πρωινού θα επιστρέψουν στον Αουάλ με τα ποδήλατά τους και τσουβάλια γεμάτα καλώδια.

Αργότερα έρχεται η ώρα να βγάλουν το καπάστα. Συνή­θως ο Αουάλ περιμένει μέχρι το απομεσήμερο, τις πιο ζεστές ώρες της μέρας, όταν πολλοί κάτοικοι του Ολντ Φαντάμα βρίσκον­ται στα σπίτια τους και ξεκουράζονται, και άρα, θεω­ρητικά, ο καπνός που πνίγει την παραγκούπολη είναι λιγότερο ενοχλητικός.

Τη μέρα που τον συνόδευσα στη δουλειά του, λίγο μετά το μεσημέρι ο Αουάλ οδήγησε ένα τσούρμο καύτες σε μια αλάνα στην απέναντι όχθη της λιμνοθάλασσας Κόρλε. Εκεί, άδειασαν τα τσουβάλια τους, έκαναν τα περιεχόμενά τους μικρούς σωρούς κι ύστερα τους έβαλαν φωτιά με σπίρτα. Οι ηλεκτρονικές συσκευές —τροφοδοτικά για λάπτοπ, καλώδια USB, εναλλάκτες αυτοκινήτων, καλώδια από συσκευές βίντεο, ακουστικά για iPod— τυλίχτηκαν αμέσως στις φλόγες.

Στην όχθη της λιμνοθάλασσας είχε συγκεντρωθεί ήδη ένα πελώριο βουνό από χαλασμένες τηλεοράσεις και μονωτικά φελιζόλ από ψυγεία· αυτά είναι τα μπόλα, τα σκουπίδια που τροφοδοτούν την ένταση της φωτιάς. Οι καύτες τα έριχναν στις φλόγες αφειδώς.

Σε λίγο, πλάι στη λιμνοθάλασσα τσιτσίριζαν δεκάδες φωτιές. Κάθε νεαρός Φράφρα φρόντιζε τρεις ή τέσσερις μαζί. Στην αρχή έριχναν περούκες και ξεραμένα φλούδια από καρύδες σε πολλές φωτιές ταυτόχρονα· οι φλόγες τους τριζοβολούσαν και χόρευαν καταπράσινες, στέλνοντας βαριά σύννεφα μαύρου καπνού προς την Κρεμμυδαγορά.

Όταν οι φωτιές είχαν φουντώσει πια για τα καλά, οι καύτες έπιασαν τα πιο βαριά προσανάμματα, ρίχνοντας στις φλόγες ξεκοιλιασμένες τηλεοράσεις και φελιζόλ. Κατά διαστήματα έχωναν στις φλόγες σιδερένια ραβδιά, ψάρευαν τα κομμάτια του χαλκού που λίγο-λίγο ξεγυμνώνονταν από το πλαστικό περίβλημά τους, και τα επιθεωρούσαν τυλίγοντάς τα με επιδέξιες κινήσεις γύρω από τα ραβδιά τους. Στο μεταξύ, οι φλόγες γίνονταν όλο και πιο καυτές.

Κάποια στιγμή ακούστηκε ένας απόκοσμος κρότος, σαν πυροβολισμός, κι ένα λευκό αντικείμενο φάνηκε να πετάγεται ψηλά: από τη ζέστη είχε σκάσει ένας αερόσακος αυτοκινήτου που βρισκόταν σε κάποιον μακρινό σωρό σκουπιδιών. Κανένας απ’ τους καύτες δεν έδωσε σημασία· ο διπλανός μου εκτόξευσε μια γερή μύξα απ’ το ρουθούνι του στο χώμα.

Πέρασε κάπου ένα δεκάλεπτο μέχρι να λιώσει το πλαστικό από τους «καταδικασμένους» φορτιστές και τα καλώδια και να μετατραπεί σε μια μαύρη, γλοιώδη μάζα. Οι καύτες συνέλεξαν με το χέρι το χάλκινο εσωτερικό τους, το καπάστα, αφού πρώτα έσβησαν τις δεκάδες φωτιές με νερό από πλαστικά σακουλάκια που τα έσκιζαν με τα δόντια.

Φεύγοντας, γύρισα και κοίταξα τις φλόγες που εξακολουθούσαν να σιγοκαίνε. Παντού τριγύρω υπήρχαν αμέτρητες τολύπες καπνού ανάμεσα στα βουνά των σκουπιδιών. Όπως διαπίστωσα αργότερα, το σκηνικό αυτό ήταν ακόμα πιο τρομακτικό τη νύχτα. Γιατί μόνο στο σκοτάδι συνειδητοποιείς ότι το τοπίο γύρω από τη λιμνοθάλασσα Κόρλε δεν καπνίζει απλώς, αλλά φλέγεται αδιάκοπα: απ’ τις παλιές ηλεκτρονικές συσκευές χύνονται στο έδαφος χημικοί διαλύτες, με αποτέλεσμα, όσο περνούν οι μέρες και με τη ζέστη που συσσωρεύεται, το χώμα γύρω απ’ το Αγκμπογκμπλόσι να αυτοαναφλέγεται διαρκώς. Μικρές εστίες, μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι, θύμιζαν φωτιές στρατιωτικού καταυλισμού. Και όντως, κάποια σημεία πέρα απ’ τη λιμνοθάλασσα οι κάτοικοι του Αγκμπογκμπλόσι τα βλέπουν να καίνε όλη τους τη ζωή.


Στις φωτογραφίες, ο Μοχάμεντ Αουάλ, οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν από τον Αλεξάντερ Κλαπ κατά τη διάρκεια της επιτόπιας έρευνάς του στην Γκάνα τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 2022. Αλεξάντερ Κλαπ - Ο πόλεμος των σκουπιδιών, ανταποκρίσεις από τις παγκόσμιες χωματερές, μετάφραση: Δέσποινα Κανελλοπούλου (εκδ. ΔΩΜΑ). Ο Alexander Clapp είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος με έδρα την Αθήνα. Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στους New York Times, στο London Review of Books και στο New Left Review. Έχει βραβευτεί, μεταξύ άλλων, με το Whiting Nonfiction Grant, το Matthew Power Literary Reporting Award, το Robert B. Silvers Reporting Grant και το Pulitzer Center Breakthrough Journalism Award. Έχει επίσης λάβει το Alistair Horne Fellowship από την Οξφόρδη και το Berggruen Fellowship.
 

εμφάνιση σχολίων