Κολληματικά τραγούδια, «τσίχλες», «σκουλήκια της ακοής». Γιατί το μυαλό μου λουπάρει ακόμα και τραγούδια που σιχαίνομαι. Η επιστήμη εξηγεί
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΡΙΟΣ
28 Σεπτεμβρίου 2015
«Έχει τύχει ποτέ εκεί που περιμένεις αμέριμνος στην ουρά του super market, ξαφνικά ένα τραγούδι να σου κολλάει στο μυαλό; Όχι ολόκληρο το τραγούδι αλλά ένα κομμάτι από αυτό, που παίζει και ξαναπαίζει, και λουπάρει, ώσπου σε λίγο κουνιέσαι στο ρυθμό του. Μόλις κόλλησες “earworm”, ένα κολλητικό τραγούδι και δεν είσαι ο μόνος.
Συνήθως τα κολλητικά τραγούδια κολλάνε κατά τη διάρκεια εργασιών που δεν χρειάζονται πολύ προσοχή, για παράδειγμα όταν περιμένεις το νερό να βράσει ή όσο περιμένεις στο φανάρι. Αυτό το φαινόμενο είναι ένα από τα μεγάλα μυστήρια του μυαλού.
Οι επιστήμονες δε γνωρίζουν γιατί κάποιες μελωδίες είναι τόσο εύκολο να κολλήσουν στο μυαλό μας. Από την οπτική της ψυχολογικής επιστήμης τα «earworms» είναι ένα παράδειγμα νοητικής απεικόνισης. Η νοητικής απεικόνιση μπορεί να είναι οπτική (όπως για παράδειγμα όταν κλείνεις τα μάτια και φαντάζεσαι κάτι και αμέσως το βλέπεις) ή μπορεί να είναι ακουστική (όπως όταν φαντάζεσαι τον ήχο ενός μωρού που κλαίει ή ενός τηγανιού με λάδι που τσιτσιρίζει). Τα κολλητικά τραγούδια είναι ένα ιδιαίτερο είδος νοητικής απεικόνισης γιατί είναι ακούσια, εισβάλουν σαν απρόσκλητος επισκέπτης.
Τα τραγούδια-«τσίχλες» είναι συνήθως αρκετά έντονα και φτιαγμένα περισσότερο από επαναλαμβανόμενους σκοπούς παρά από μελωδίες. Ένα αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό τους είναι η τάση να κολλάνε σε μια λούπα που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά για ώρες.
Επίσης αξιοσημείωτος είναι ο ρόλος της επανάληψης: Τα τραγούδια αυτά μας κολλάνε όταν τα ακούμε συχνά. Και αν η επανάληψη είναι η αιτία τότε ίσως μπορούμε να ρίξουμε το φταίξιμο στις νέες τεχνολογίες «του repeat» ή στο ραδιόφωνο; Στα τελευταία εκατό χρόνια είδαμε έναν απίστευτο πολλαπλασιασμό στις συσκευές που βοηθάνε να ακούς το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά με δίσκους, κασέτες cd ή streaming.
Είναι όμως τα earworms απλά ένα προϊόν του 20ουαιώνα; Η απάντηση βρίσκεται στον Μαρκ Τουαίην. Το 1876, ένα χρόνο πριν την εφεύρεση του φωνογράφου έγραψε ένα μικρό διήγημα, όπου οραματίστηκε την απειλητική ιστορία κατάληψης μιας ολόκληρης μικρής πόλης από έναν μουσικό ρυθμό. Αυτή η αναφορά μεταξύ άλλων μας δείχνει ότι τα κολλητικά τραγούδια μοιάζουν να είναι ένα στοιχειώδες ψυχολογικό φαινόμενο, ίσως μεγεθυμένο από τη σημερινή τεχνολογία αλλά όχι κάτι νέο. Πιθανότατα λοιπόν άνθρωποι όλων των εποχών από τον Ναπολέοντα μέχρι την Κλεοπάτρα έτυχε να έχουν και αυτοί ένα μουσικό ρυθμό κολλημένο στο κεφάλι τους, καθώς περπατούσαν στο Παρίσι ή στην Αλεξάνδρεια.
Αλλά γιατί όμως η μουσική; Γιατί δεν κολλάνε στο μυαλό μας πίνακες ζωγραφικής για παράδειγμα ή η γεύση ενός τυριού; Μια θεωρία έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο η μουσική αναπαρίσταται στην μνήμη. Όταν ακούμε ένα τραγούδι που γνωρίζουμε, το ακούμε σε μια συνέχεια και μάλιστα μπροστά από το χρόνο, αναμένοντας την επόμενη νότα. Είναι δύσκολο για μας να σκεφτούμε ένα συγκεκριμένο απομονωμένο μουσικό σημείο. Αν για παράδειγμα θέλουμε να τραγουδήσουμε το απόσπασμα με «άσπρα μαλλιά» από το γνωστό τραγούδι των Γενεθλίων θα πρέπει να το πάρουμε από την αρχή, δηλαδή από το «να ζήσεις…» ώστε να φτάσουμε στο στίχο που μας ενδιαφέρει. Με αυτόν τρόπο το τραγούδι είναι κάτι σαν συνήθεια -όπως όταν ξεκινάς να δένεις τα κορδόνια σου και από ένα σημείο και μετά βάζεις τον «αυτόματο». Με τον ίδιο τρόπο όταν εισαχθεί μια μουσική πρέπει να ακουστεί ολόκληρη και να φτάσει σε ένα φυσικό τελικό σημείο για να σταματήσει.
Αυτά όμως είναι κατά κύριο λόγο υποθέσεις. Το γεγονός παραμένει πως δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί είμαστε τόσο ευεπηρέαστοι στα “earworms’’ αλλά η καλύτερη κατανόηση τους μας δίνει σημαντικά στοιχεία για τις λειτουργίες του ανθρώπινου νου. Ίσως την επόμενη φορά που θα κολλήσουμε με κάποιο τραγούδι που απλά δε θα φεύγει, θα το χρησιμοποιήσουμε ως αρχή ενός επιστημονικού ταξιδιού που θα ξεκλειδώσει σημαντικά μυστήρια για την ανθρώπινη συνείδηση.
εμφάνιση σχολίων