Χατζιδάκις: «Ο φίλος Α' ΠΡΟΣΩΠΟ μου ο Γκάτσος»

Α' ΠΡΟΣΩΠΟ Η γνωριμία και η συνεργασία του Νίκου Γκάτσου με τον Μάνο Χατζιδάκι χρονολογείται από τα μέσα της δεκαετίας του '40 και αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της ελληνικής μουσικής. Για 50 σχεδόν χρόνια οι δυο τους υπήρξαν στενοί φίλοι, συνομιλητές, συνεργάτες. Όταν γνωρίστηκαν, ο Χατζιδάκις ήταν στα 17 και ο Γκάτσος στα 28 και όπως έλεγε ο πρώτος: «Ο Γκάτσος επηρέασε εμένα και όχι εγώ τον Γκάτσο». Η πρώτη συνεργασία τους ήταν στον Ματωμένο Γάμο του Λόρκα, σε μετάφραση του Γκάτσου. Σε μια συνομιλία με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο στο περιοδικό Η ΛΕΞΗ (τεύχος 52 Φλεβάρης 1986), ο Μάνος Χατζιδάκις μιλάει για τη φιλία του με τον Νίκο Γκάτσο.


«Ο ΓΚΑΤΣΟΣ ΕΠΗΡΕΑΣΕ ΕΜΕΝΑ, ΟΧΙ ΕΓΩ ΤΟΝ ΓΚΑΤΣΟ. Εγώ ήμουν ο μαθητής. Είχα την τύχη να εισπράξω πολύτιμα μαθήματα, ιδίως σε μια περίοδο, μετά την απελευθέρωση, που οι συνομήλικοί του φίλοι έφυγαν στην Ευρώπη, και οι δικοί μου πάλι το ίδιο, και μείναμε οι δυο μας στο πατάρι του “Λουμίδη” ή του “Πικαντίλλυ” να μιλάμε.

Ο ΓΚΑΤΣΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΕΧΤΗΚΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΜΕΝΑ, αλλά όχι επιρροή. Και να σας πω μεταξύ των σπουδαίων μαθημάτων ένα παράδειγμα: όταν σε ηλικία είκοσι πέντε ετών έγραψα για τη Μαρίκα Κοτοπούλη μουσική για την “Ορέστεια”, είχα κάνει και δυο θαυμάσια μέρη για τις “Χοηφόρες”, λόγω των οποίων απολάμβανα μεγάλο θρίαμβο εις τον κύκλο των ειδικών. Είχε επισημανθεί η σημασία τους, η δε Μαρίκα με λάτρευε εν ονόματι των δύο αυτών μεγάλων στιγμών.

ΟΤΑΝ ΛΟΙΠΟΝ ΗΡΘΕ ΚΑΙ Τ’ ΑΚΟΥΣΕ Ο ΓΚΑΤΣΟΣ, γύρισε και μου έκανε ένα αυστηρότατο μάθημα: ότι αυτά είναι θαυμάσια, αλλά για τον Ευριπίδη κι όχι για τον Αισχύλο. Μου δίδαξε ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο ιερατικό στοιχείο του Αισχύλου -το οποίο αγνοούσα- και στο ύφος του Ευριπίδη, του πιο “σύγχρονου” από τους τρεις τραγικούς. Τότε μάλιστα, για να είμαι ειλικρινής, όπως κάθε μαθητής έτσι κι εγώ λιγάκι θύμωσα, διότι δεν ασπάστηκε τη “μεγαλοφυΐα” μου· αλλά βέβαια αυτό μου έδωσε αφορμή να σκεφτώ και να δω πόσο πράγματι είχε δίκιο και πόσο η δουλειά που είχα κάνει στηριζόταν σε άγνοια του αισχυλικού πνεύματος. Καταλαβαίνετε, ο Γκάτσος ήταν ένας πολύ αυστηρός φίλος.

ΜΗΝ ΚΟΙΤΑΤΕ ΤΩΡΑ ΠΟΥ ΓΙΝΑΜΕ... ΣΥΝΟΜΗΛΙΚΟΙ ΠΙΑ -γιατί από μια ηλικία και πέρα, από τα πενήντα και πάνω, οι άνθρωποι γίνονται συνομήλικοι. Αλλά τον καιρό που εγώ ήμουν εικοσάρης-εικοσιπεντάρης, αυτός ήταν μεγάλος και μ’ έβλεπε σαν νεαρό. Την εποχή εκείνη στο Εθνικό Θέατρο ήταν διευθυντής ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο οποίος θαύμαζε πολύ το ταλέντο μου και μ’ άφηνε να κάνω ό,τι μου κάπνιζε. Στο Όνειρο Θερινής Νύχτας μάλιστα, εκτός από τη μουσική ήθελα να κάνω και τη χορογραφία. Ο Θεοτοκάς μου έδωσε να την κάνω. Με μάγεψε το ότι είδα στις αφίσες του Εθνικού όχι το: “Μουσική Μάνου Χατζιδάκι” -που το είχα συνηθίσει- αλλά: “Χορογραφίες Μάνου Χατζιδάκι”.

ΛΟΙΠΟΝ ΕΓΙΝΕ Η ΠΡΕΜΙΕΡΑ, όλος ο κόσμος με κοίταζε σαν ένα παιδί θαύμα, σαν τον Σγούρο της εποχής, με συγχαίρανε, έρχεται και ο Γκάτσος πολύ αυστηρός και μου παρατηρεί μπροστά σε όλους: “Ελπίζω να σταματήσεις να κάνεις αυτές τις ανοησίες”. Ο Θεοτοκάς του λέει: “Μα Νίκο, πώς μιλάς έτσι στον Μάνο;”. “Ξέρω, ξέρω” λέει αυτός, μας χαιρέτησε κι έφυγε. Εγώ έμεινα αποσβολωμένος. Ενώ ζούσα έναν θρίαμβο, ξαφνικά έρχεται εκείνος και μου δίνει μια τεράστια ψυχρολουσία.

ΜΙΑ ΒΔΟΜΑΔΑ ΕΚΑΝΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΩ ΜΑΖΙ ΤΟΥ. Αλλά τελικά κατάλαβα ότι είχε δίκιο. Είχα μεθύσει από την επιτυχία μου σε όλα τα επίπεδα, και έκανα ανοησίες. Αυτά είναι χαρακτηριστικά ανεκδοτολογικά δείγματα. Είχα την ευκαιρία να μιλήσω πολλές φορές μαζί του για χιλιάδες θέματα και να μου μάθει να σκέπτομαι ακριβά κι όχι εύκολα. Διότι έπρεπε ν’ ανταποκριθώ στη σκέψη του.

Ο ΓΚΑΤΣΟΣ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΠΟΛΥ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ από όσα σου αφήνει να καταλάβεις όταν είσαι σε μια κατευθείαν συνομιλία μαζί του. Αυτό είναι ίδιον των σοφών ανθρώπων: δεν σου κάνουνε επίδειξη γνώσεων, σου λένε τ’ απαραίτητα, και σε σένα εναπόκειται ν’ αντιληφθείς ότι αυτά τ’ απαραίτητα εμπεριέχουν βαθύτατη γνώση, και δεν είναι απλώς μια στοιχειώδης έκφραση τυχαίων απόψεων».


Ο Νίκος Γκάτσος (8 Δεκεμβρίου 1911-12 Μαΐου 1992) ήταν σημαντικός Έλληνας ποιητής, μεταφραστής και στιχουργός. Το μοναδικό βιβλίο που εξέδωσε όσο ζούσε είναι η ποιητική σύνθεση Αμοργός (Αετός, 1943), η οποία θεωρείται κορυφαία δημιουργία του ελληνικού υπερρεαλισμού, με τεράστια επίδραση στους νεότερους ποιητές. Ο Γκάτσος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη μετάφραση θεατρικών έργων, κυρίως για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου, του Θεάτρου Τέχνης και του Λαϊκού Θεάτρου. Η μεγάλη συνεισφορά του ωστόσο είναι στο τραγούδι. Ως στιχουργός, έφερε την ποίηση στον στίχο κυρίως μέσω της συνεργασίας του με τον Μάνο Χατζιδάκι. Συνεργάστηκε επίσης με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Δήμο Μούτση, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, κ.ά. Ποιήματα και στίχοι του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.

εμφάνιση σχολίων