«Μη σας ξεγελούν τα αθώα τους πρόσωπα. Είναι επικίνδυνοι και κυκλοφορούν ανάμεσά μας, με υπέρμετρες μύτες, προσβάλλοντας την αισθητική μας».
Το διαχρονικό έργο συμβολισμού, «Ο Ρινόκερος» του Ευγένιου Ινονέσκο, παρουσιάζεται από τον Δήμο Χαλανδρίου, σε μια εκδοχή γεμάτη χιούμορ αλλά και προβληματισμό, σε σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία της Στέφη Θεοδότου.
«Είναι προτιμότερο αποδεχθείς την αυθεντική σου ύπαρξη και να υποστείς τον πιθανό στιγματισμό της οποιασδήποτε “Ρινοκερίτιδας”; Ή να το κρύψεις σε όλη σου τη ζωή κι από τον ίδιο σου τον εαυτό, θεοποιώντας μεν την κοινή γνώμη αλλά εξασφαλίζοντας παράλληλα την ηρεμία σου;» αναρωτιέται η σκηνοθέτις και μένει να ανακαλύψουμε τις προσωπικές μας απαντήσεις στην παράσταση.
Η ΥΠΟΘΕΣΗ: Σε μία ήρεμη Επαρχιακή Πόλη της Γαλλίας, η παρουσία ενός ρινόκερου αναστατώνει την ζωή των κατοίκων. Σύντομα όμως, το πρόβλημα μετατοπίζεται και προκύπτουν βασικά ζητήματα στην διαχείριση της νέας πραγματικότητας. Οι ήρωες του έργου, βρίσκονται απρόσμενα αντιμέτωποι με την έννοια του αυτοπροσδιορισμού και προβληματίζουν για τη ορθότητα των επιλογών μας, καθώς ακροβατούμε μαζί τους ανάμεσα στην ευκαιρία και τον κίνδυνο.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ: Σκηνοθεσία/Δραματουργική Επεξεργασία: Στέφη Θεοδότου. Σκηνικά: Κατερίνα Μερκούρη, Χριστιάννα Παπαδάκη. Κουστούμια: Γιώργος Καλογερόπουλος. Μουσική Επένδυση: Στέφη Θεοδότου. Σχεδιασμός Αφίσας/Επιμέλεια Προγράμματος. Χριστιάννα Παπαδάκη. Διανομή: Θεατρική Ομάδα Δήμου Χαλανδρίου
ΠΑΙΖΟΥΝ: Σωτηρία Τίμη, Μαρία Παπαδοπούλου, Ηρακλής Φωτεινός, Δημήτρης Παπανικολάου, Δανάη Μονεμβάσιου, Νάσος Τέμπος, Τίνα Δρεπανιώτου, Λία Μισθού, Βίκυ Σέττα, Χριστιάννα Παπαδάκη, Δανάη Μονεμβάσιου, Ελένη Μαρκογιαννάκη, Κατερίνα Μερκούρη, Ηλιάνα Μπούσμπουρα, Ηρακλής Φωτεινός. Pre-Acting: Ελένη Μαρκογιαννάκη, Χριστιάννα Παπαδάκη, Στέφη Θεοδότου.
Το DOCTV.GR μίλησε με την Στέφη Θεοδότου, και εκείνη μας είπε μερικά πράγματα για το διαχρονικό έργο του Ιονέσκο.
Ο Ρινόκερος είναι ένα συμβολικό έργο για την προσαρμογή της Γερμανικής κοινωνίας στην άνοδο του ναζισμού, αλλά όχι μόνο. Με ποιους τρόπους συνδέεται αυτό το πολύπλευρο έργο του Ιονέσκο με το σήμερα; Η «προβατοποίηση» συνεχίζει να υπάρχει ακόμη και σήμερα. Στα περισσότερα μέρη του κόσμου και δυστυχώς και στην Ελλάδα, κυριαρχεί μία εύκολη και άκριτη μαζική αποδοχή γεγονότων και νόμων είτε χωρίς να γνωρίζουμε τη λειτουργικότητά τους στο κοινωνικό σύνολο είτε ακόμα κι αν ήδη γνωρίζουμε την αρνητική τους επιρροή. Με την παθητικότητά μας που την αποδεχόμαστε βολικά με την δικαιολογία ότι δε μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά, δίνουμε την συγκατάθεσή μας και τη συναίνεσή μας. Αρκεί να μπορέσουμε να ικανοποιήσουμε την ανθρώπινη ανάγκη του «ανήκειν» και να βρούμε τρόπο ν’ ανήκουμε στους καλύτερους – στην «άρια φυλή», ώστε το κακό να μη συμβαίνει σε εμάς, γιατί αν δε συμβαίνει σε εμάς, είναι σα να μη συμβαίνει.
Ποιος είναι ο συμβολισμός του ρινόκερου στο έργο; Ανάλογα με το σε ποια σημεία του κειμένου εστιάσει κανείς, τονίζονται διαφορετικές πτυχές της έννοιας Ρινόκερος. Πολλά σημεία είναι αυτά που παραπέμπουν στην κτηνώδη συμπεριφορά του ανθρώπου, την ασυνειδησία, την απαλλαγή των ενοχών από τις πράξεις μας, την εγωπάθεια και την αδιαφορία για τον συνάνθρωπο, γεγονός που καταλήγει σε μία «κολλητική επιδημία». Υπό αυτήν την έννοια, μοναδικός στόχος αποτελεί ο αγώνας που πρέπει να δώσουμε μέχρι τέλους για να διατηρήσουμε το ανθρώπινο, αλλά και το πανανθρώπινο στοιχείο μέσα μας. Πέρα από το προφανές, η προσωπική μου προσέγγιση και η σκηνοθεσία μου αφορά μία πιο ψυχολογική υπόσταση. Για μένα ο Ρινόκερος δεν είναι ένα κτήνος, αλλά οι κρυμμένες μας πλευρές που η αίσθηση της ύπαρξής τους τρομάζει μόνο και μόνο επειδή βρίσκονται στο σκοτάδι. Το παραμελημένο παιδί μέσα μας που ματαιώθηκε και φοβήθηκε μένοντας στο σκοτάδι, ενίοτε επιδιώκοντας την προσοχή μας με ακαλαίσθητο τρόπο, δίνοντας την εντύπωση ότι είναι ένα μικρό τερατάκι. Το μόνο που χρειάζεται είναι αγάπη. Και τότε θα καταλαγιάσει. Αυτόν που βρίσκεται απέξω τον ενοχλεί και ειδικά αυτόν που βλέπει απέξω και το δικό του «μέσα» και στέκεται υπέρ των άλλων απέναντι στην αλήθεια του. Βλέπει κάτι κτηνώδες σε αυτό και το ετικετοποιεί ως «ρινόκερο». Είναι όμως τόσο εγωιστική και συμφεροντολόγα η απέξω οπτική, ίσως γιατί δεν εξυπηρετεί μεγάλη μερίδα του κοινωνικού συνόλου να είσαι αυθύπαρκτος, μοναδικός – ξενίζει να διαφέρεις. Ο καθένας όμως δικαιούται να είναι αυθεντικός – ο εαυτός του – και να είναι αξιαγάπητος γι’ αυτό. Όχι, ο Ρινόκερος δεν είναι άσχημος, άλλωστε τι είναι όμορφο και τι άσχημο; Και είναι άδικο να τον βλέπεις άσχημο μόνο και μόνο επειδή εσύ δεν είσαι ή δεν ξέρεις ότι είσαι κι εσύ σαν αυτόν. Είναι όμως αναπόφευκτο να μην το κάνεις, όταν και τον δικό σου εσωτερικό Ρινόκερο τον βλέπεις άσχημο και γι’ αυτό προτιμάς να τον παραβλέπεις.
Με άλλα λόγια, ο Ρινόκερος για μένα είναι η συνειδητή επιλογή διαφοροποίησης, εξατομίκευσης, αυτοδιαχείρισης, αυτοπροσδιορισμού, αυτοαποδοχής, αυτοπραγμάτωσης. Και ίσως διατηρείται εν μέρει ο κίνδυνος του αποπροσανατολισμού, ακόμα κι όταν έχεις προσεγγίσει στοιχειωδώς τον εαυτό σου. Γιατί το γεγονός ότι παραμένεις μέλος του συνόλου, ότι ικανοποιείς το ορμέμφυτο «ανήκειν», ότι ο κοινωνικός σου εαυτός συνεχίζει να αναπτύσσεται, αργά ή γρήγορα θα σε φέρει αντιμέτωπο με την ανάγκη να ταιριάξεις πάλι, να μην διαφέρεις, να μην εξέχεις σαν κακόγουστο ρινοκερικό κέρατο από την ομοιόμορφη λεία καλά τροχισμένη μάζα. Γιατί είναι πιο εύκολο. Κι όταν ο πειρασμός είναι πάντα εκεί, γίνεται ακόμα περισσότερο.
Ιδιαίτερη σημασία στον Ρινόκερο έχει το κέρατό του! Το κέρατο είναι το χαρακτηριστικό της διαφοροποίησης του καθενός, το προσωπικό μας στίγμα με όλη την ευθύνη του. Ακόμα και σ’ αυτό είμαστε όλοι ίδιοι, στην ανάγκη μας να διαφέρουμε ή στην αναπόφευκτη μοίρα μας να διαφέρουμε όσο και αν το αποφεύγουμε. Γι’ αυτό και οι ρινόκεροι μοιάζουν, ανήκουν στο ίδιο είδος… το είδος των διαφορετικών. Πάντα ενοχοποιούμε τους άλλους ξεχνώντας ότι εμείς είμαστε οι άλλοι για τους άλλους. Για εμάς, οι άλλοι είναι τα τέρατα. Και το δικό μας κτήνος το πετάμε απέναντι και το κατηγορούμε χωρίς να μάθουμε ότι είναι δικό μας. Φταίει ο άλλος και ο άλλος πρέπει να πληρώσει το λογαριασμό για τα λάθη μας. Ένα κέρατο όμως στη μύτη σου, δε μπορείς να το αγνοήσεις! Φυτρώνει και μένει εκεί να σου υπενθυμίζει όλα τα στραβά σου. Και το κάθε ρινοκερικό κέρατο είναι τόσο κοντά στα μάτια σου που… «για να το δεις πρέπει να αλληθωρίσεις» όπως έλεγε ο Κ. Καζάκος στο «Μεγάλο μας Τσίρκο» πριν 44 χρόνια. Ο καθένας μας έχει παραπάνω από ένα κέρατα. Οι άνθρωποι/ρινόκεροι αντιλαμβανόμαστε την ύπαρξη του άλλου, κατηγοριοποιώντας τον καθένα με βάση τα κέρατά του. Και τις περισσότερες φορές από το μεγαλύτερο, γιατί με βάση αυτό ορίζει και ο καθένας μας τον εαυτό του και αυτό ορίζει τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα.
Τί μας αποκαλύπτει το έργο για τον ψυχισμό των ανθρώπων; Ο Ρινόκερος θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι παραπέμπει στις πρωτόγονες ορμές του ανθρώπου, ή με άλλα λόγια στο στρώμα του ψυχισμού που ο Freud ονόμασε Εκείνο (Id). Το Εκείνο είναι το ασυνείδητο μέρος της ψυχικής ζωής που περιλαμβάνει τα ένστικτα και τις απωθημένες επιθυμίες, τις οποίες οι επιταγές του Υπερεγώ (θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες) δεν εγκρίνουν.
Η εσωτερική αυτή πάλη, διαιτητής της οποίας είναι το Εγώ – ο πραγματικός εαυτός μας, βιώνεται σε κάθε άνθρωπο ανεξαιρέτως. Ο πόλεμος αυτός διαρκεί ισόβια. Σε κάποιες μάχες κερδίζει το Εκείνο, σε κάποιες άλλες το Υπερεγώ και το ποσοστό ποικίλει ανάλογα τον άνθρωπο και τις αντιστάσεις του και το πόσο χώρο κατέχει μέσα του το κάθε στρατόπεδο. Η έκταση του κάθε στρατοπέδου είναι το μόνο κριτήριο που κάνει έναν άνθρωπο να είναι περισσότερο «άνθρωπος» και λιγότερο «ρινόκερος» ή το αντίστροφο. Κανείς όμως δεν είναι απαλλαγμένος από αυτήν την εσωτερική αντιπαλότητα. Έτσι, όταν οι κοινωνικές και ηθικές επιταγές αλλάζουν κι όταν τα παραδείγματα ανθρώπων των οποίων «επαναστατεί» η ύπαρξή τους πληθύνουν, λίγο πολύ όλοι μπαίνουν στον πειρασμό να τροποποιήσουν τα όριά τους, να αναπροσαρμόσουν τις αντιλήψεις τους, ακόμα και να ξανασκεφτούν τη στάση ζωής τους. Ίσως γιατί τότε ο άλλος λειτουργεί σαν καθρέπτης που αντανακλά μέσα μας. Ας αναρωτηθούμε πραγματικά αν αξίζει να κρύβουμε τον Ρινόκερό μας. Το να κρύβεις κάτι δε σημαίνει πως δεν υπάρχει και το να μη ζεις ολόκληρος σίγουρα δε σε οδηγεί στην ευτυχία.
Υπάρχει ελπίδα να μη γίνουμε μια κοινωνία «Ρινόκερων»; Απάνθρωποι είμαστε όταν νομίζουμε ότι είμαστε Άνθρωποι και αποκαλούμε τους άλλους «Ρινόκερους». Σύμφωνα λοιπόν με την προσέγγιση της συγκεκριμένης παράστασης, είναι όμορφη η κοινωνία των Ρινόκερων. Είναι όμορφο να μπορείς να είσαι ο εαυτός σου όταν αυτό δε βλάπτει τους άλλους, να υπάρχεις σε μία κοινωνία που σέβεται ο ένας την ελευθερία του άλλου και το δικαίωμα όλων στη διαφορετικότητα. Να είσαι κοντά στη φύση σου και το όραμά σου. Και τότε να που θα μπορούσε να υπάρχει αρμονία και ομοιομορφία. Τόσο δύσκολο κοινωνικό επίτευγμα! Αν μπορούσαμε να το καταφέρουμε, η ανθρωπότητα θα βρισκόταν σε άλλο επίπεδο!
Γι’ αυτό ονειρεύομαι τον Μπερανζέ – τον κεντρικό ήρωα – να «γίνει» Ρινόκερος. Ή καλύτερα να βρει το χαμένο του κέρατο, να αποδεχθεί τη «ρινοκερίτιδά» του, την οποία είχε κρύψει τόσο καλά ακόμη κι από τον ίδιον τον προφανή εαυτό του. Τον ονειρεύομαι να βρει το κουράγιο να ανοίξει την κλειδωμένη πόρτα μέσα του και να βγει φως. Γιατί είναι στιγμή αλήθειας, αποκάλυψης και φώτισης όταν κοιτάμε βαθιά, μα πολύ βαθιά μέσα μας. Ο Μπερανζέ, όπως ο κάθε άνθρωπος μέσα στον κόσμο, όταν μείνει μόνος του, όταν σταματήσει να κρύβεται πίσω από εξαρτήσεις, πίσω από μία σχέση ή τη γνώμη των άλλων γι’ αυτόν, έρχεται αντιμέτωπος με τον μεγάλο του εχθρό και φόβο. Τον ίδιον τον εαυτό του. Μόνο όταν μείνεις μόνος, έχεις μία ευκαιρία να σε αγαπήσεις και τότε να πάψεις να ψάχνεις να βρεις λάθη στους άλλους. Να πάψουν να σε ενοχλούν τα λάθη των άλλων. Να πάψεις να βρίσκεις κέρατα παντού σε ξένες μύτες. Τότε βλέπεις την ομορφιά των άλλων. Βλέπεις τα χρώματά τους. Ο Μπερανζέ βλέπει ξαφνικά ότι οι άλλοι είναι όμορφοι, τα τέρατα έχουν ανθρωπιά και χρώμα. Αυτό τον κινητοποιεί να ψάξει το δικό του κερατάκι. Γιατί ο ρινόκερος όταν τον αναγνωρίσεις γίνεται ανθρώπινος, χρωματιστός. Παρόλ’ αυτά, αξίζει να αναγνωρίσουμε ότι παραμένει ρινόκερος… Παραμένει;
Info: Ο Ρινόκερος, του Ευγένιου Ινέσκο. Σκηνοθεσία: Στέφη Θεοδότου. Δήμος Χαλανδρίου. Τρίτη 13 Ιουνίου, Θεατρικά Βραβεία Κηφισιάς, αίθριο του δημαρχείου Κηφισιάς, 21:00. Θέατρο Ρεματιάς, 19-20 Ιουνίου. Είσοδος δωρεάν.