0
4
σχόλια
760
λέξεις
CULTURE

Ένα ενδιαφέρον κείμενο για την παράλογη λογική των τειχών που διαχωρίζουν λαούς και κοινωνικές τάξεις

| ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΤΡΙΟΣ
JOOP DE BOER
28 Νοεμβρίου 2013
Στις 9 Νοεμβρίου 1989, το Τείχος του Βερολίνου κατέρρευσε. Στη μνήμη της ιστορικής αυτής στιγμής, θα θέλαμε να γράψουμε κάτι για την πιο παράλογη και άσκοπη εφεύρεση στην ιστορία της αρχιτεκτονικής: το τείχος.

Τα τείχη και οι τοίχοι κατασκευάζονται για να διαχωρίζουν. Στα σπίτια, για παράδειγμα, οι τοίχοι υπάρχουν για να διαχωρίζουν τον θερμό από τον ψυχρό αέρα, τον ιδιωτικό από τον δημόσιο χώρο.

Οι τοίχοι προστατεύουν το άτομο από τον σκληρό κόσμο εκεί έξω. Ο τοίχος είναι χτισμένος γύρω από κάποιον. Το να παραμένεις πίσω από έναν τοίχο είναι προσωπική επιλογή. Οι περιφράξεις των ιδιωτικών κήπων είναι επίσης παρόμοιας λογικής, καθώς σκοπός τους είναι να ορίζουν την ιδιοκτησία και να εγγυώνται την ιδιωτικότητα. Αυτό δεν αφορά μόνον στους τοίχους που υπάρχουν στην καθημερινή μας ζωή αλλά και στα μεγάλα «πολιτικά» τείχη. Πέρα από το πιο διάσημο τείχος (του Βερολίνου), στον κόσμο υπάρχουν υπερβολικά πολλά από αυτά τα θηριώδη κατασκευάσματα. Σ’ αυτό το άρθρο δεν θα επικεντρωθώ στο αρχαίο Σινικό Τείχος ή το Τείχος του Αδριανού, αλλά αντιθέτως στα βάρβαρα γραμμικά κατασκευάσματα της σύγχρονης εποχής.


Στην πρόσφατη ιστορία, το τείχος μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης βρίσκεται στην επικαιρότητα. Χτίστηκε (σύμφωνα με επίσημη δήλωση) για να εμποδίσει Παλαιστίνιους τρομοκράτες να εισέρχονται στο Ισραήλ. Υπάρχει επίσης τείχος στην αποστρατικοποιημένη ζώνη μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας. Στην Κύπρο, ένα τείχος διαχωρίζει ακόμα το τουρκικό και το ελληνικό τμήμα του μεσογειακού νησιού και το Μπέλφαστ έχει τη λεγόμενη ειρηνευτική γραμμή, που περνά ακόμα από τις πίσω αυλές των σπιτιών για να θυμίζει το ευαίσθητο καθεστώς της τρέχουσας ειρηνευτικής διαδικασίας.

Οι κατασκευές αυτές φαίνεται πως λειτουργούν. Είναι βέβαια ξεκάθαρο πως ένα τείχος δεν χρησιμοποιείται για να χωρίσει μόνο ανθρώπους ή φυσικά φαινόμενα, αλλά και ιδεολογικές (Κορέα), θρησκευτικές (Ισραήλ) και εθνικές (Κύπρος) αξίες. Δεν είναι τυχαίο ότι οι συγκρούσεις για τις τρεις αυτές αξίες είναι οι πιο σημαντικοί λόγοι για την έναρξη πολέμων τον τελευταίο αιώνα.

Τα τείχη είναι ταυτόχρονα εντελώς παράλογα και απολύτως αποτελεσματικά. Λειτουργούν ως μη-πολιτικές χωροταξικές δηλώσεις. Τα φυσικά όρια είναι μια βασική μέθοδος για να χωρίζεις τους ανθρώπους και να συντηρείς τις συλλογικές αξίες. Υπάρχουν ιστορικοί που υποστηρίζουν ότι το τείχος του Βερολίνου παρέτεινε την ύπαρξη της Ανατολικής Γερμανίας κατά 20 χρόνια. Η ιστορία έχει αποδείξει τη σημασία του τείχους ως μέσο καταστολής. Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να αμφισβητήσει σοβαρά την ισχύ μιας τέτοιας δήλωσης στην εποχή της πληροφορίας.

Στην πραγματικότητα, η έννοια των τειχών ως μια χωροταξική κατασκευή κοινωνικής διάσπασης ζει και βασιλεύει στους αστικούς σχεδιασμούς. Η τάση αυτή αρχίζει να εστιάζει και στην κλίμακα της γειτονιάς και των μικρών κοινοτήτων. Ιδανικό παράδειγμα είναι η εμφάνιση της περιφραγμένης κοινότητας. Περιφραγμένες κοινότητες αναδύονται σε όλο τον κόσμο, ακόμα και στο προοδευτικό Άμστερνταμ. Αυτές οι κοινότητες επιβάλλουν τον διαχωρισμό μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Το ενδιαφέρον εδώ είναι το γεγονός ότι οι πλούσιοι επιλέγουν ευγενικά να κλειδωθούν έξω από την υπόλοιπη κοινωνία.

Από την άλλη πλευρά, ο Michel Foucault πίστευε ότι τα νομικά συστήματα εξυπηρετούν μόνο τις ανώτερες τάξεις και λειτουργούν ως μηχανισμός για να διαχωρίσουν «τα πιο δυναμικά κομμάτια της χαμηλότερης κοινωνικής τάξης από την υπόλοιπη κοινωνία, μετατρέποντάς τα στη συνέχεια σε ομάδες απόβλητων και πολιτικά ακίνδυνων ανθρώπων». Αυτό συνέβη και στο Ρίο Ντε Τζανέιρο, με το τείχος που κατασκευάστηκε γύρω από τη φαβέλα Morro Dona Marta. Η λογική είναι ίδια με αυτήν των περιφραγμένων κοινοτήτων. Ο χωροταξικός διαχωρισμός μεταξύ πλούσιων και φτωχών, αλλά με διαφορετική προοπτική. Οι φτωχοί ωθούνται μακριά από την κοινωνία. Η ίδια νοοτροπία υπάρχει και στην κατασκευή του τείχους που διαχωρίζει Παλαιστίνη και Ισραήλ.

Η ίδια η κατασκευή, το τείχος ή ακόμα και η καταστροφή του, στην ουσία της δεν σημαίνει τίποτα. Η δυναμική των τειχών δεν βρίσκεται στη φυσική παρουσία τους, αλλά στη διανοητική και συναισθηματική τους σημασία. Για τον λόγο αυτόν, ο μόνος τρόπος για να κατεδαφίσεις ένα τείχος είναι μέσω μιας κοινωνικής μεταρρύθμισης και ενός φωτισμένου τρόπου σκέψης. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου ήταν αποτέλεσμα μιας συλλογικής συναισθηματικής έκρηξης μετά από μια περίοδο κοινωνικής καταπίεσης. Το γκρέμισμα ενός τείχους δεν θα είναι ποτέ μια ουσιαστική δραστηριότητα, αν και η πράξη της κατεδάφισής του στις 9 Νοεμβρίου 1989 θα παραμείνει σύμβολο για την ελευθερία και την επανένωση. Αυτή τη στιγμή το απειλητικό είναι πως τα νέα (οικονομικά) τείχη χτίζονται σε τοπική κλίμακα. Ως εκ τούτου τελειώνοντας θέλω να δηλώσω για όσους δεν το ξέρετε ήδη ότι απλά σπάζοντας ένα κομμάτι άχρηστου σκυροδέματος είναι απίθανο να λύσεις οποιοδήποτε πρόβλημα.

Ο Joop de Boer είναι Ολλανδός πολεοδόμος και διευθυντής σύνταξης του διεθνούς μπλογκ The Pop-Up City, το οποίο διερευνά τα τελευταία σχέδια, τις τάσεις και τις ιδέες που διαμορφώνουν την πόλη του μέλλοντος.
 
εμφάνιση σχολίων